Planszówki - w co grać? Najlepsze gry planszowe rodzinne na start

Wśród wielu gier planszowych na sklepowych półkach łatwo się zgubić. Setki pudełek nęcą i zachęcają, kusząc: “To ja, idealna gra planszowa na prezent!” Planszówki… którą z nich wybrać i jakie są najlepsze gry planszowe rodzinne by zacząć z nimi swoją przygodę? W każdym roku gry planszowe mają wiele premier więc na zagadnienie trzeba spojrzeć szerzej! Szerzej czyli jak? Sposobów jest kilka. W świat gier wprowadzi Was - Kamil Matuszak, autor przygodowej gry planszowej fantasy Labyrinth: Paths of Destiny.

Część I: Gry Planszowe Przed Rokiem 2000

Dzięki życzliwości planszówkowej blogosfery znadplanszy.pl możemy śledzić premiery gier planszowych. Najrzetelniejszy sposób by wybrać planszówkę, polega na tym, by sprawdzić, które planszówki są na rynku od lat (czyli się sprzedają). Jest on zarazem najtrudniejszy - dlatego zdecydowałem się na ten artykuł ;) i wymaga przedarcia się przez najpopularniejszy na świecie serwis o grach BoardGameGeek. Można także zapoznać się z polskim forum o grach Games Fanatic, co także serdecznie polecam :) Gry, które kojarzy prawie każdy to oczywiście: “karty”, “szachy”, “warcaby”, “domino”, “bierki” “młynek”, “chińczyk”, “węże i drabiny”. Bardziej egzotyczne są azjatyckie “shogi” lub “go-moku/goban”, czy wynaleziony w 1850 roku “Mahjong”, natomiast w Indiach jest to “Carrom”, a w Afryce “Mankala”.

Na kilku pierwszych spośród wymienionych gier część ludzi się zatrzymała, a to na początku XX wieku zaczęła się prawdziwa rewolucja! Gry planszowe na świecie spopularyzowały tytuły takie, jak: “Monopoly”(1933) o kupowaniu nieruchomości, “Scrabble” (1948), o układaniu słów z liter, “Clue (Cluedo)” (1949) - o odkrywaniu, kto zabił, “Risk/Ryzyko” (1959) o starciu dwóch napoleońskich armii, grę karcianą “UNO” (1971), “Rummikub (1977)” o cyfrach, “Guess Who?” (1979) - o odgadywaniu wytypowanych postaci poprzez zadawanie pytań dot. ich cech charakterystycznych. Te gry choć dość znane, to pozostawiają pod wieloma względami dużo do życzenia - trochę “trącą myszką”.

W międzyczasie powstaje pierwsza wersja jednego z najważniejszych na świecie systemów RPG czyli Role Playing Games - “Lochy i Smoki / Dungeons & Dragons” (1974). To gry słowa i wyobraźni,  w których jeden z graczy jest narratorem opowiadającym i wymyślającym przygody a reszta staje się aktorami odgrywającymi swoje postacie. Warto wspomnieć, że w 1979 została wydana gra “Dune / Diuna”, na podstawie książki i filmu obecnie lecącego w kinach. Jest ona grą planszową z prawdziwego zdarzenia, ale przez problemy z prawami autorskimi do twórczości Franka Herberta wróciła dopiero w 2019.

Lata 80’ przynoszą nowe gry. Rok 1983 był tak ważny, że zmieni historię gier planszowych na zawsze. Pojawia się nowocześnie wyglądający “Scotland Yard” (1983) o pościgu za złoczyńcą, w którego wciela się jeden z graczy. W tym samym roku powstaje także sławna “Jenga” (1983) - imprezowy klasyk o drewnianej wieży, ze spodu której należy wyciągać klocki tak, by nie upadła. Dzięki firmie Games Workshop - powstają także pierwsze zalążki gier bitewnych wraz z pierwszymi figurkami “Warhammer” (1983). Wkrótce także gra “Warhammer 40.000” (1987) da podwaliny wszystkim grom o kosmosie.

W 1983 roku powstaje także Święty Graal gier planszowych fantasy - gra przygodowa “Talisman” (1983). W trakcie jej trwania gracze wcielają się w bohaterów podróżujących po fantastycznym świecie i próbują zdobyć Koronę Władzy w jego centrum. Niewiele później powstaje także gra “Labyrinth” (1986) o budowaniu labiryntu, która lata później także była inspiracją dla mnie do stworzenia gry o Labiryncie.

Na obu się wychowałem, to one zainspirowały mnie do stworzenia przygodowej gry planszowej fantasy, również rodzinnej - “Labirynt: Ścieżki Przeznaczenia” (2012), która ideę ma podobną - trzeba zdobyć “klucz” i dotrzeć z nim do komnaty centralej. Twist jest taki, że tutaj planszę będziemy budować sami oraz gra pozwala na dużo więcej, jak Talisman, w którym o wielu rzeczach decyduje tylko rzut kostką.

Obecnie gra “Talisman” jest dostępna na rynku, z bardzo dużą ilością dodatków. Można też pograć w nią na popularnym “Steamie”. Inne ciekawe miejsca, w których można pograć w nowoczesne gry to Tabletop Simulator oraz przeglądarkowa BoardGame Arena :)

W Polsce po zakończeniu się ery PRLu (1944–1989) w latach 90’, sytuacja miała się tak, że doszły do nas gry z lat 80’ np. gra “Talisman”. Wtedy działały u nas prężnie wydawnictwa Encore, Gambit i Sfera. To właśnie Sferze zawdzięczamy grę “Łakomczuchy” a następnie “Talisman” wydajny, jako “Magia i Miecz”, kolejno wznowiony, jako “Magiczny Miecz”. Wśród innych gier Sfery znalazły się także: “Troll Football”, “Rycerze Albionu”, “Wampir”, “Diabelski Krąg”, “Robin Hood”, czy “Najeźdźcy”. O Gambicie też warto wspomnieć, bo wydał grę opartą na popularnym filmie “Obcy”. Oczywiście słynne “Monopoly” znalazło też u nas swój tańszy odpowiednik tj. przeistoczyło się w polską grę “Eurobiznes” wychowującą nowe pokolenia. W 1989 powstaje też inna gra fantasy “Hero Quest”, która wróci w nowej odsłonie dopiero w 2021 oraz bardzo znana w Polsce gra imprezowa “Taboo” o zastępowaniu jednych słów innymi po to, by odgadnąć oryginalne słowo. 

W latach 90’ rozpoczyna się kolejna rewolucja. Rozpoczyna ją matematyk Richard Garfield tworząc kolekcjonerską grę karcianą “Magic: the Gathering” (1993). Tworzy ona nowy segment gier, który zdominuje na dziesięciolecia, aż po dziś dzień. Fani gier komputerowych mogą poznać ten tytuł dzięki Magic: The Gathering Arena.

Swojego czasu próbowała z nią rywalizować gra karciana w kosmosie “DoomTrooper” (1994), której próby reaktywacji trwają nieustannie. Powstaje także jedna z ważniejszych gier planszowych rodzinnych na świecie: “Osadnicy z Catanu” (1995). To gra inspirowana grą komputerową, w której chodzi o to, by rozbudować swoje miasto szybciej, niż inni. Po grze “Osadnicy z Catanu” rynek gier planszowych rozkwita. To najbardziej podstawowa gra z nowoczesnych, którą po prostu trzeba poznać. Jest tak popularna, że doczekała się nawet własnej strony, na której można w nią pograć: https://catanuniverse.com/en/. Powstało do niej także  wiele dodatków np. dodatek zwiększający liczbę graczy do 5 i 6 a także “Żeglarze z Catanu”, czy “Rycerze z Catanu”. Warto wspomnieć, że gra ma świetną mapę w kształcie plastrów miodu, co jest rewolucyjne i sprawia, że gra się za każdym razem inaczej.

Jako autor gier sam zainspirowałem nim planszę do mojej gry przygodowej fantasy - Labyrinth: Paths of Destiny.

Lata 90’ przynoszą także inne tytuły, które każdy początkujący planszówkowicz powinien poznać. Mowa tutaj oczywiście o: małej karciance “6 Bierze!” (1994) inspirowanej zwykłymi grami karcianymi, “Fasolki / Bohnanza” (1997) śmiesznej grze karcianej o uprawie fasolek, oraz jednej z najpopularniejszych, zręcznościowych gier imprezowych na świecie: “Prawo Dżungli / Jungle Speed” (1997) o porównywania wzorów na kartach łapaniu drewnianego totemu zwanego “drągalem”!

Podczas tych lat 90’ powstają także pierwsze poważne tytuły np. gra planszowa “El Grande” (1995) o zdobywaniu wpływów nad regionami średniowiecznej Hiszpanii, “Tigris & Euphrates / Tygrys i Eufrat” (1997) o zarządzaniu Mezopotamią (1997), czy “Tikal / Tikal” (1999) o archeologach kierujących pracami wykopaliskowymi na terenie starożytnego miasta Majów. Pojawia się także pierwsza gra dedykowana dwóm osobom tj. “Zaginione Miasta / Lost Cities” (1999) o zdobywaniu chwały, jako uczestnik ekspedycji odkrywający najdalsze, owiane tajemnicą krańce Ziemi.

Wybierając najlepsze gry rodzinne na początek koniecznie trzeba pamiętać, że już od roku 1979 są przydzielane prestiżowe nagrody “Spiel Des Jahres” za najlepszą grę. Warto przeglądać listę z Wikipedii polskiej i angielskiej. Ta nagroda to “coś” w rodzaju nagrody “Nobla” w środowisku gier planszowych. Najczęściej otrzymują ją tytuły rodzinne.

W kolejnej części tego artykułu “opowiem” Wam o latach 2000-2010. W trakcie tego okresu tytułów pojawi się znacznie więcej (bo też działo się więcej). Oczywiście, w tzw. “międzyczasie”, zachęcam też do zapoznania się w między czasie z wydaną przeze mnie jedną z gier fantasty - Labyrinth: Paths of Destiny, która miała premierę w tym roku, podczas której wcielicie się w epickich bohaterów odrywających prastary labirynt, zdobywających magiczne artefakty i próbujących zdobyć ukrytą w nim nieśmiertelność - może akurat przypadnie Wam do gustu ;].

INTERESUJĄ CIĘ GRY PLANSZOWE? SPRAWDŹ INNE ARTYKUŁY O TEJ TEMATYCE:

Kamil Matuszak

Autorem cyklu “Planszówki - Gry Planszowe Rodzinne - Którą wybrać?” jest KAMIL MATUSZAK, psycholog, CEO wydawnictwa gier planszowych i karcianych StarHouse Games, game designer z ponad 10 letnim doświadczeniem (również w grach mobilnych i komputerowych), w swojej karierze zajmował się także brand, marketing i product managementem. Pasjonat gier bez prądu (i nie tylko), fan Magic: the Gathering i Warhammer 40.000. twórca wielu gier, w tym bestsellerowych gier karcianych dla par takich jak: Arkana Miłości i OH YES! (ponad 100.000 sprzedanych egzemplarzy w Polsce), a także przygodowej gry planszowej fantasy Labyrinth: Paths of Destiny nagrodzonej polską prestiżową nagrodą “Nagroda Graczy, Gra Roku”.